ايين هاي نوروزي

نوروز باستاني، آئين هاي نوروز باستاني ايران

مجموعه: مناسبتها در ايران و جهان

نوروز باستاني,آئين هاي نوروز باستاني,آداب و رسوم نوروز باستاني

دربارهٔ پيدايش نوروز باستاني و آئين هاي آن روايات زيادي بيان شده است

همه چيز درباره نوروز باستاني و آئين هاي نوروز باستاني

آداب و رسوم نوروز باستاني ايران همه سرچشمه‌اي كهن دارند و از نظر گاه دانش مردم‌شناسي بسيار جالب توجه براي مطالعه هستند. از جمله مراسم بسيار مشهور و سنتي معتبري كه در نوروز باستان انجام مي‌شد، رسوم آبريزگان يا شست و شو و غسل و آب پاشيدن به يكديگر بوده است.

افسانه پيدايش عيد نوروز باستاني در ايران

دربارهٔ پيدايش نوروز باستاني ايران و مناسبت تاريخي آن داستان‌ها و روايات متفاوت بسيار است. در غالب اين داستان‌ها پيدايش نوروز به زمان پيشداديان نسبت داده شده و از جمشيد پادشاه مشهور پيشدادي به عنوان بنيان‌گذار نوروز باستاني ياد گرديده‌است.

ابوريحان بيروني در كتاب آثار الباقيه در مورد پيدايش عيد نوروز باستاني نوشته است كه برخي از علماي ايران مي‌گويند سبب اينكه اين روز را نوروز مي‌نامند اين است كه چون جمشيد به پادشاهي رسيد دين خود را تجديد كرد و چون اين كار خيلي بزرگ به نظر آمد و آن روز، روز تازه‌اي بود جمشيد عيد گرفت، اگر چه پيش از اين هم نوروز بزرگ و معظم بود.

برخي ديگر از ايرانيان درباره پيدايش جشن نوروز باستاني گويند كه جمشيد زياد در شهرها گردش نمود و چون خواست به آذربايجان داخل شود بر سريري از زر نشست و مردم او را بر دوش خود مي‌بردند و چون آفتاب بر آن تخت بتابيد و مردم آن را ديدند اين روز را عيد گرفتند و در اين روز رسم است كه مردمان به يكديگر هديه مي‌فرستند.

خيام در نوروزنامه پيدايش نوروز را از زمان جمشيد (نخستين انسان در اساطير مزديسنا) دانسته‌است.

عيد نوروز باستاني در زمان هخامنشيان

گرچه اطلاعات دقيقي از عيد نوروز در اين دوره از تاريخ ايران در دست نيست اما در اينكه آئين‌هاي جشن نوروز باستاني در روزگار آنان مرسوم بوده‌است، ترديدي نيست. از پژوهش‌هايي كه در تطبيق نوروز ايراني و نوروز قبطي (مصري) و تأثير و تأثر آن دو، به عمل آمده بر مي‌آيد كه نوروز ايراني در زمان داريوش بزرگ و توسط او در مصر رايج گرديد و هم مي‌دانيم كه برخي اصول گاهشماري مصري را ايرانيان از مصر اقتباس كردند و در مقابل آئين‌هاي نوروز باستاني ايران تأثير فراواني در مراسم نوروز قبطي بجاي گذارده‌است.

آئين هاي نوروز باستاني,نوروز باستاني,پيدايش نوروز باستاني

برگزاري آئين‌هاي جشن نوروز باستاني در روزگار هخامنشيان مرسوم بوده‌است

در زمان هخامنشيان، شاه، عيد نوروز را در تخت جمشيد برپا مي‌داشت. گيرشمن باستان شناس فرانسوي در مورد مراسم نوروز باستاني در دربار هخامنشيان نوشته‌است همه چيز در تخت جمشيد براي بزرگداشت اين جشن ملي بنا شده‌است. پيش از انجام تشريفات نوروز، بزرگان شاهنشاهي و نمايندگان كشورها به تخت جمشيد مي‌آمدند و در دشت وسيع مرودشت كه رود پلوار از ميان آن مي‌گذرد و در مغرب تخت جمشيد قرار گرفته هزاران خيمه مي‌زدند. در نماي خارجي پلكان تخت جمشيد اشخاصي كه در تشريفات نوروز شركت دارند، نشان داده شده‌اند. در اين سنگ برجسته‌ها نمايندگان ۲۳ ملت تابع شاهنشاهي و درباريان پارسي و مادي به همراه اسب‌ها و گردونه‌هاي پادشاهي و سربازان شوشي ديده مي‌شود.

بيشتر بخوانيد: تاريخچه ننه سرما و عمو نوروز

آئين هاي نوروز باستاني ايران

آداب و رسوم نوروز باستاني ايران همه سرچشمه‌اي كهن دارند و از نظر گاه دانش مردم‌شناسي بسيار جالب توجه براي مطالعه هستند. ايرانيان عقيده داشتند كه سرنوشت انسان و جهان در سالي كه در پيش است، در عيد نوروز تعيين مي‌شود. گفته مي‌شد كه در اين روز زرتشت با خدا گفتگويي پنهاني داشت و در اين روز نيكبختي‌ها براي مردمان زمين، تقسيم مي‌گردد و از اين روست كه ايرانيان نوروز را روز اميد نامند.

- خوان نوروزي از آيين هاي نوروز باستاني

ايرانيان عقيده داشتند كه در ايام نوروز ارواح درگذشتگان از جايگاه آسماني خود به زمين و به خانه‌هاي خويش باز مي‌گردند. بازماندگان براي پذيرايي از آنها سفره‌اي رنگين مي‌گستراندند و انواع خوراك‌ها را در آن مي‌نهادند تا ارواح درگذشتگان از پذيرايي و صفا و پاكيزگي بازماندگان، دل خوش شده و آنان را بركت عطا كنند. اين رسم توجيه سفرهٔ نوروزي يا هفت سين شد. استاد پورداود هفت سين را همان خواني كه جهت درگذشتگان مي‌گستردند، مي‌داند.

- هفت صنف از سنت‌هاي نوروز باستاني

هفت صنف از ديگر آئين هاي نوروز باستاني است. در واقع يكي از آيين‌هاي كه پيش از نوروز تدارك آن مرسوم بوده، پروردن سبزه مي‌باشد. به موجب روايتي كهن، بيست و پنج روز پيش از عيد نوروز، ستون‌هايي از خشت خام اطراف حياط دربار برپا مي‌كردند و بر فراز هر ستوني نوعي دانه از حبوبات مي‌كاشتند و خوبي و بدي رويش غلات را در سالي كه در پيش بود، از چگونگي روييدن آن پيش بيني مي‌كردند. معمول بود به رشد اين دانه‌ها نگريسته و هر يك از دانه‌هايي كه بهتر بار آمده بود، تفال مي‌زدند كه آن محصول در سال بيشتر خواهد بود. در خانه‌ها نيز در ظروف ويژه سبزه به عمل مي‌آوردند. هر كدام از مردمان در ظرفي يا چيزي مانند آن اقلامي از دانه‌ها از قبيل گندم، جو، برنج، لوبيا، عدس، ارزن، نخود، كنجد، باقلا، ذرت، و ماش مي‌كاشتند.

ابوريحان بيروني نيز در داستان‌هاي پيدايش سبزه‌هاي نوروزي آورده‌است، «هر شخصي از راه تبرك به اين روز در طشتي جو كاشت، سپس اين رسم در ايرانيان پايدار ماند، كه روز نوروز در كنار خانه هفت صنف از غلات بر هفت استوانه بكارند، و از روئيدن اين غلات، به خوبي و بدي زراعت و حاصل ساليانه حدس بزنند.» تقدس عدد هفت نزد ايرانيان بيشتر از اين جهت بود كه نمايندهٔ ۷ امشاسپند است. امشاسپند به هفت فرشتهٔ بزرگ كه هر يك مظهر يكي از صفات اهورامزداست، گفته مي‌شود.

آئين هاي نوروز باستاني,نوروز باستاني,پوستر نوروز باستاني

از آيين‌هاي نوروز باستاني كه پيش از برگزاري نوروز تدارك آن مرسوم بوده، پروردن سبزه مي‌باشد

برخي از محققان عقيده دارند كه تركيب لغوي هفت سين از همين هفت صنف غلات است كه ابوريحان به آن اشاره كرده‌است. به عبارت ديگر هفت صنف كه در اوايل ظهور اسلام به پيروي از سنت‌هاي باستاني متداول بوده و فقط به جنبهٔ تقدس آن از جهت عدد هفت و زيبايي سبزه‌هاي نوروزي، از نظر سنن ديرين، توجه مي شده، به تدريج در زبان عامهٔ مردم به اين ترتيب تغيير يافته است: هفت صنف، هفت صن، هفت سن، هفت سين و در نتيجه به پيروي از معني ظاهري كلمه، كم‌كم چنين پنداشته شده كه بايد بر سفرهٔ نوروزي، هفت چيز كه نام آن با سين آغاز گردد، فراهم آيد.

- جشن و مراسم آب پاشي از  آئين هاي مشهور نوروز باستاني

از جمله مراسم بسيار مشهور و سنتي معتبري كه در نوروز باستان انجام مي‌شد، رسوم آبريزگان يا شست و شو و غسل و آب پاشيدن به يكديگر بوده است. در جشن آبريزگان و به كار بردن آب، براي تطهير و براي اطمينان يافتن از باران كافي بوده است. ابوريحان بيروني مي‌گويد مردمان هنگام سپيده‌دم در روز نوروز، خود را مي‌شستند و در آب كاريزها و آبگيرها، غوطه‌ور مي‌شدند. در روز نوروز مردمان به يكديگر آب مي‌پاشيدند، به همان دليلي كه خود را مي‌شستند و سبب آن همان اغتسال است. برخي گفته‌اند كه علت اين است كه در كشور ايران ديرگاهي باران نباريد، ناگهان به ايران سخت بباريد و مردم به اين باران تبرك جستند و از اين آب به يكديگر پاشيدند و اين كار همين طور در ايران مرسوم بماند.

به نظر مي‌رسد جشن آبريزگان اصلي همان تيرگان باشد و در نوروز عبارت بوده‌است از غسل و شست و شو و آماده شدن از لحاظ سنن ديني جهت حلول سال نو.

بيشتر بخوانيد: فلسفه و علل پيدايش جشن نوروز

- هديه دادن از آداب و رسوم نوروز باستاني است

در نوروز باستان و مهرگان رسم بود كه نمايندگان و بزرگان و فرمانروايان ايالات و اشراف و عامهٔ مردم هر يك به توانايي و استطاعت، هدايايي را به دربار اهدا مي‌كردند. در عيد نوروز مردم به يكديگر شيريني هديه مي‌دادند و اين رسم در دوران ساساني همگاني بوده‌است. در نوروز بزرگ، پيش از لب به سخن گشودن، شكر مي‌خورند و بر خود روغن مي‌مالند تا از انواع بلايا در طول سال، در امان باشند.

- جشن سوري، از آئين هاي قبل از آغاز جشن باستاني نوروز

يكي از جشن‌هاي آتش مرسوم جشن سوري پايان سال بود. اين جشن در يكي از چند شب آخر سال كه مسلماً چهارشنبه نبوده است برگزار مي‌شده‌است. در جشن فروردگان مردم پيش از عيد نوروز بر روي پشت بام‌ها، آتش برمي‌افروختند، اگر چنين مي‌كردند تصور بر اين بود كه فروهرها (ارواح مردگان) به طور گروهي بازگشته و مانند يك سپاه به بازماندگان كمك خواهند كرد. در نتيجه جنگ‌هاي خيلي مهم، را سعي مي‌كردند كه در بهار آغاز كنند چون فروهرها، در بهار به ياري بازماندگان مي‌آيند.

نوروز باستاني,آئين هاي نوروز باستاني,چهارشنبه سوري از آئين هاي نوروز باستاني

جشن سوري، از آئين هاي قبل از آغاز جشن باستاني نوروز بوده است

- كوسه برنشين از مراسم هاي نوروز باستاني

مراسم كوسه برنشين يا بهار جشن يكي ديگر از مراسم هاي نوروز باستاني بوده است. ابوريحان بيروني شرح اين رسم را آورده‌است كه در اولين روز بهار مرد كوسه (يعني شخصي كه او را در چانه و زنخ زياده بر چند موي نباشد.) را بر خر مي‌نشاندند كه به دستي كلاغ داشت و به دستي بادزن كه خود را مرتب باد مي‌زد اشعاري مي‌خواند كه حاكي از وداع با زمستان و سرما بود و از مردم چيزي به سكه و دينار مي‌گرفت.

آنچه از مردم مي‌ستاند، از بامداد تا نيمروز به جهت خزانه و شاه بود و آنچه از نيمروز تا عصر اخذ مي‌كرد، تعلق به خودش داشت. آنگاه اگر از عصر وي را مي‌ديدند، مورد آزار و شتم قرار مي‌دادند. اين آئين نوروزي در روزگار ساساني و دورهٔ اسلامي، توسط غلامان سياه اجرا مي‌شده كه ملبس به لباس‌هاي رنگارنگ شده و با آرايش ويژه و لهجهٔ شكسته و خاصي كه داشتند، دف و دايره مي‌زدند و ترانه‌هاي نوروزي مي‌خواندند.

حاجي فيروزهاي امروزي كه مقارن نوروز و سال نو در كوي و برزن مردم را به طرب در مي‌آورند، از بقاياي آن رسم كهن است. با اين تفاوت كه امروزه چون غلام و سياهاني نيستند كه چنين كنند، ديگران خود را سياه كرده و به زي آنان آراسته و تقليدشان مي‌كنند.

- انتخاب مير نوروزي، از مراسم هاي جالب نوروز باستاني

يكي از آئين هاي نوروز باستاني انتخاب مير نوروزي بوده است. در واقع در ايران رسم بود در ايام عيد نوروز محض تفريح عمومي و مضحكه فردي عامي و از ميان مردم را به عنوان پادشاه يا امير يا حاكمي موقتي به نام مير نوروزي انتخاب مي‌كردند و براي يك يا چند روز زمام امور شهري را به عهده‌اش مي‌سپردند پس از انقضاي ايام جشن سلطنت او نيز به پايان مي‌رسيده‌است. واضح است كه جز تفريح و خنده و بازي هيچ منظور ديگري در بين نبوده است و احكامي كه ميرنوروزي صادر مي‌كرده پس از نوروز به حال اول بازگردانده مي‌شده‌است.

- عيدي دادن در نوروز باستان

رسم سكه عيدي دادن در زمان هرمز دوم - شاه ساساني در سال 304 ميلادي آغاز شد و بر اساس كتب تاريخي ايران باستان داريوش دوم به مناسبت عيد نوروز، در سال 416 پيش از ميلاد سكه زرين ويژه‌اي ضرب كرد كه يك طرف آن شكل سربازي را در حال تيراندازي با كمان نشان مي‌دهد كه اين رسوم به دليل افزايش مشكلات اقتصادي مردم آرام آرام جاي خود را به هداياي سنتي و كشاورزي داد.

نكته مهم و قابل تامل اين است كه هم اكنون بيش از نيم قرن است كه پول و وجوه نقدي جايگزين عيديهاي شب عيد شده است. رسمي كه به گفته كارشناسان هم خوب است و هم بد در و نوع خود به اقتصادي براي خانواده ها مبدل شده است.

گردآوري : بخش فرهنگ و هنر بيتوته

منابع :

fa.wikipedia.org

asriran.com